Em hãy phân tích nội dung, nghệ thuật bài thơ “Tỏ lòng” (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão
Bài làm
Phạm Ngũ Lão là nhân vật lịch sử, ông giữ trong mình trọng trách rất cao trong triều đình thời nhà Trần, góp phần vào thành công to lớn cuộc chiến Mông- Nguyên. Ông không chỉ giỏi về tài năng thao trường, mà còn mang trong mình sự yêu thích văn chương, xứng đáng là con người văn võ toàn tài. Bài thơ Tỏ Lòng được ông viết như là nỗi lòng của hàng vạn người nam nhi thời ấy có lí tưởng, hoài bão, khí thế lớn lao luôn phải biết đặt tình cảm trung quân ái quốc lên hàng đầu.
Theo như bản phiên âm:
Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu
Tam quân tì hổ khí thôn ngưu
Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu
Bài thơ được dịch nghĩa tiếng việt như sau:
Múa giáo non sông trải mấy thu
Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu
Công danh nam tử còn vương nợ
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu.
Bài thơ được viết bằng chữ Hán, theo thể thất ngôn tứ tuyệt luật Đường, giọng điệu toàn bài vô cùng mạnh mẽ không kém phần sảng khoái, có thể thấy được trình độ nghệ thuật đạt mức tuyệt vời tuy ngắn gọn với độ súc tích cao vọn vẹn trong 4 câu thơ nhưng ẩn chứa trong đó cả nhân cách lớn trong con người ông, là tình yêu nước, thấm nhuần đạo lí nhà Nho bất diệt, tinh thần tự tôn dân tộc. Được ra đời gắn với sự kiện lịch sử ba lần chiến thắng quân giặc hùng mạnh Nguyên- Mông, nó nêu lên được tinh thần bất khuất của dân tộc, đuổi giặc ngoại xâm, giữ yên đất nước.
Hai câu đầu tiên của bài theo phần phiên âm “hoành sóc giang sơn giáp kỉ thu” dịch nghĩa là “cầm ngang ngọn giáo gìn giữ non sông đã mấy thu” dù chưa thật sự sát nghĩa câu thơ chính nhưng nó vẫn mang đến cho ta sự cảm nhận bao sự hào khí, như được sống dậy trong thời đại dực lửa, vẻ đẹp của những người anh hùng thời đó sao mà bất khuất, đầy khí thế ngất trời đang đến độ thành công. đã thấy hình tượng người thời đó với tâm thế oai vệ cầm “ ngang ngọn giáo” luôn trong tâm thế sẵn sàng đánh trả lại quân thù, mà gìn giữ non sông sau bao nhiêu thời kì biến động ả một quãng đường dài trong lịch sử chứ không phải ít. Hình tượng ấy dường như là chủ đạo của dân tộc, nó toát lên được vẻ đẹp quật cường vững chắc của hàng ngũ lực lượng quân và dân tạo thành trì vững chắc đánh bại được kẻ thù mọi thời đại.
Càng tự hào về lòng tin bất diệt tự tôn dân tộc,ta lại càng tự hào về những chiến binh tinh nhuệ vượt qua được bao nhiêu khó khăn trên chiến trường, với khí thế chiến đấu và chiến thắng, sự quả cảm không gì cản nổi dường như mang đến sức mạnh để giữ yên xã tắc, giúp cho nhân dân có cuộc sống yên bình còn gì hạnh phúc hơn bộc lộ rõ qua Câu thơ Tam quân tì hổ khí thôn ngưu- ba quân như hổ báo, khí thế hùng udngx nuốt trâu. Những hình ảnh ẩn dụ được tác giả vận dụng linh hoạt để nêu bật được sức mạnh to lớn ấy có thể sánh vai cùng với cả vũ trụ.
Sau đó ông lại suy nghĩ về vị trí của mình khi đứng trong hàng ngũ Quân đội thời Trần hừng hực máu lửa Sát Thát vang trời, một người có kinh nghiệm dày dặn trong cách chiến đấu, nay đã được tín nhiệm, đề bạt lên làm một vị tướng lĩnh. Trong con người ông luôn là sự thôi thúc về lí tưởng thời đại nhà Nho,khát vọng là một đấng nam nhi dẹp loạn. Là cái khát vọng trong ông luôn nổi bật lòng trung quân ái quốc, muốn lập nên công trạng lớn lao, lập cái danh mới xứng đáng với núi sông đất nước.Vì thế ông nhanh chóng muốn truyền khát vọng tấm lòng ý chí quyết tâm này đến thế hệ thanh niên trai tráng thời đómang thông điệp sống xứng đáng với tuổi trẻ, sẵn sàng hi sinh bảo vệ nước nhà, sát cánh cùng vua để giúp đất nước đi lên, nhân dân no ấm. Cái khát vọng của ông mà chưa thực hiện xong còn dang dở thì trong thâm tâm ông luôn có sự dằn vặt, hổ thẹn khôn thấu:
“ Công danh nam tử còn vương nợ
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu”
Ông đã liên hệ lịch sử Trung Quốc tìm ra được con người tài, xứng đáng giống như hoàn cảnh của ông, là tấm gương để mình phải học tập không ai khác chính là “ Gia Cát Lượng- một quân sư cho Lưu Bị có nhiều công trạng, bao nhiêu lần làm cho kẻ thù nguy khốn”. Từ “ thẹn” ở đây được sử dụng rất thông minh, vừa thể hiện được sự tự trong, tự tôn đúng mực đáng quý của đấng nam nhi đại trượng phu. Cận kề bên Trần Quốc Tuấn bao lâu ông là con người biết giúp đỡ cho tướng quân, bên cạnh đó còn biết che chở, dạy dỗ, bảo ban cho những binh lính dưới hàng, biết đứng mũi chịu sào, dám anh dũng hi sinh, tài ba chiến lược quân sự trên thao trường, làm gương cho biết bao lớp lớp thế hệ đã giúp cho trận chiến lừng lẫy Mông Nguyên đi đến hồi kết thắng lợi. Cách nghĩ của ông rất cụ thể,suy nghĩ, luôn canh cánh cái nỗi lòng về công danh- nợ với vua, với nước, cho thấy cái sự tiến bộ trong nhân cách của vị anh hùng thời đại. Giọng điệu trầm lắng, như nhận thức, như suy nghĩ sâu sắc của ông, đã ảnh hưởng lớn đến sự thành công của toàn bài.
Thấy được qua bài thơ không chỉ là vẻ đẹp hình tượng người anh hùng hiên ngang, lẫm liệt với đất nước, sẵn sàng chiến đấu với quân thù để giữ yên nước nhà, mà còn toát lên được vẻ đẹp của người trai tráng thời đại máu lửa sức mạnh hào hùng. Là bài học bồi dưỡng nhân cách tuyệt vời nhất mà Phạm Ngũ Lão tâm huyết truyền đến lớp lớp thế hệ về lòng yêu nước,lối sống tích cực như ông đã từng.